logo
Advertisement
AgrandarReducirReiniciar
 
  • Inicio
  • Ronsel
  • Novas
  • Fotos
  
Inicio arrow Galerías de fotos arrow Museo Etnográfico Listearrow Ferramentas dos Afiadoresarrow Ferramentas dos Afiadores

Menú

  • Inicio
  • O proxecto Ronsel
  • Queremos colaborar contigo!
  • Plan Salvagarda e Posta en Valor
  • Mostras do PCI
  • Novas sobre o PCI
  • Galerías de fotos
  • Galerías de Música
  • Galería de Videos
  • Publicacións
  • Calendario
  • Ligazóns
  • Buscar
  • RSS
RSGallery2 alpha release.
<div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">AFIADORES DE PROFESI&Oacute;N: ESTUDIO DO COLECTIVO DE AFIADORES AMBULANTES OURENS&Aacute;S </span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Ao lado do sector maioritario de poboaci&oacute;n campesi&ntilde;a dedicada a tempo completo ao traballo agr&iacute;cola e ao coidado dos gandos, na sociedade rural galega existiron outros alde&aacute;ns ocupados nunha actividade mixta de labrego-ferreiro, labrego-carpinteiro, labrego-comerciante, entre outros, movidos pola necesidade que ten a poboaci&oacute;n rural destes servizos pero tam&eacute;n porque o rendemento extra&iacute;do das s&uacute;as explotaci&oacute;ns non lles eran suficientes para vivir. Comprobamos a&iacute;nda unha maior complexidade por canto ao lado desta poboaci&oacute;n sedentaria ocupada nunha actividade simple ou mixta, aparecen outros variados colectivos de campesi&ntilde;os galegos que optaron por desprazarse temporalmente f&oacute;ra da s&uacute;a residencia habitual para realizar os m&aacute;is diversos traballos. Durante as sa&iacute;das estacionais, uns seguen dedic&aacute;ndose a tarefas agr&iacute;colas, como os que sa&iacute;an a s&eacute;galas a Castela, ou &aacute;s vendimas; outros tratan de afastarse do traballo no campo a&iacute;nda que conservando certa relaci&oacute;n con el, como aqueles que se empregaban de traballadores da madeira nos montes forestais, ou se dedicaban &aacute; compra-venda de gando, carne e diferentes produtos do campo os d&iacute;as de feira e mercado locais. Est&aacute;n por &uacute;ltimo, aqueles campesi&ntilde;os que preferiron ocupar os per&iacute;odos de ausencia da lareira no desenvolvemento itinerante dalgunha especialidade manual moi pr&oacute;xima ao artes&aacute;n sedentario, ou a explotar certos talentos e habilidades que lles procuraban uns m&iacute;nimos ingresos cos que regresan ao fogar despois de cada sa&iacute;da profesional.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Galicia foi sempre unha boa productora destes homes en cami&ntilde;o que partiron das s&uacute;as aldeas rurais para realizar os m&aacute;is humildes servizos. &Eacute; sabido que do s&eacute;culo XVII ao XIX era numerosa e inconfundible na cidade de Lisboa (Portugal), a colonia galega de &quot;augadeiros&quot;, &quot;mo&ccedil;os de recados&quot; e &quot;mo&ccedil;os de fretes&quot; (Cfr. C.M.L., 1778-79: 3. Galegos), e creo que debeu selo igualmente, por ese mesmo per&iacute;odo, aquel outro colectivo de mozos galegos que sa&iacute;an para Madrid e as terras castel&aacute;s, que xa no s&eacute;culo XVII fixo dicir a Qui&ntilde;ones de Venavente: &quot;Non saen tantas flores en dous Maios / como de Galicia mozas e lacaios&quot; (cita de HOYOS SAINZ, 1985:152). Pero a gama de actividades pasaxeiras elixidas polos nosos campesi&ntilde;os itinerantes &eacute; moito m&aacute;is variada. Son populares os grupos de augadores, segadores, cri&aacute;devos, barquilleiros, cordeiros, alquitareiros, feirantes, &lsquo;pulpeiras&rsquo;, pescantinas, leiteiras, igual que aqueloutros colectivos de ambulantes ocupados en transformar a pedra (canteiros e picapedreiros ambulantes), a arxila e outros minerais (telleiros, alfareiros ou oleiros, le&ntilde;adores, caleiros), o manexo e transformaci&oacute;n da madeira (serradores, cesteiros, peneireiros), os coiros ( zapateiros de portal e talabarteiros ambulantes) e tecidos (xastres e costureiras ambulantes), e a&iacute;nda os metais (compradores de ouro e prata, quincalleiros, latoeiros, afiadores ambulantes). Todos eles souberon sacar utilidade &aacute;s s&uacute;as especialidades diferenciadas, e por medio delas dar identidade &aacute; s&uacute;a terra e localidades rurais de orixe.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">De todo o conxunto de actividades enumeradas, quizais sexa a propia do colectivo de afiadores ambulantes a que mellor represente a este complexo sector da ambulancia tradicional galega, o que constit&uacute;e, en principio, un bo motivo para dedicarlle unha maior atenci&oacute;n da que ata agora foi obxecto. Pero tam&eacute;n deberei deixar constancia, desde agora, de que o meu obxectivo inicial de realizar un estudio detido sobre a modalidade de existencia e traballo do colectivo galego de afiadores ambulantes, viuse en parte devaluado pola escaseza de aproximaci&oacute;ns metodol&oacute;xicas que posibiliten a an&aacute;lise deste tipo de temas, sobre os que a Etnolox&iacute;a espa&ntilde;ola veu mostrando demasiada pouca sensibilidade; pero ademais, porque tanto o estudo destes personaxes da ambulancia galaica como o de calquera outro colectivo noso, dedicado ao comercio, o transporte, ou aos servizos tradicionais exp&oacute;n, como xa evidenciou J. Mira (Cfr. MIRA, 1985:7), outra serie de problemas derivados, dunha parte de que se trata dunhas actividades que na actualidade ou ben xa desapareceron ou perderon case totalmente o seu car&aacute;cter tradicional, e doutra pola carencia de documentaci&oacute;n escrita sobre estes personaxes populares que non foron obxecto de atenci&oacute;n dos etn&oacute;grafos nin dos historiadores cl&aacute;sicos. En consecuencia, a revisi&oacute;n feita da documentaci&oacute;n etnogr&aacute;fica e hist&oacute;rica est&aacute;ndar, as&iacute; como da etnol&oacute;xica, resultou moi pouco eficaz &aacute; hora de conseguir documentaci&oacute;n necesaria para a elaboraci&oacute;n do estudo. Procurei superar esta carencia acudindo aos materiais provenientes do meu traballo de campo entre un colectivo de 100 protagonistas deste oficio, dos que 85 afiadores xa se retiraran e 15 a&iacute;nda segu&iacute;an en activo. A todos eles pas&oacute;uselles un cuestionario sobre os diferentes aspectos da s&uacute;a modalidade de existencia e actividade na r&uacute;a e sobre a s&uacute;a xiria de oficio, que foi complementado con series de entrevistas abertas sostidas con aqueles afiadores que se mostraron m&aacute;is comunicativos e receptivos. Tam&eacute;n se elaboraron as historias de vida dalg&uacute;ns portadores clave, e puiden dispo&ntilde;er dalg&uacute;ns manuscritos con segmentos de autobiograf&iacute;as que outros me subministraron. Tendo como base dos meus comentarios estes vivas testemu&ntilde;as dos representantes actuais da actividade, no que segue orientarei o meu estudo do afiador ambulante tradicional atendendo aos tres aspectos seguintes: <i>A pr&aacute;ctica do oficio; a identidade profesional; e o significado do afiador e a s&uacute;a actividade na sociedade galega tradicional</i>. Non se trata dun estudo conclu&iacute;do, sen&oacute;n do que me foi posible facer a partir da documentaci&oacute;n de campo da que dispo&ntilde;o.</span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><b><span style="letter-spacing: -0.15pt">A pr&aacute;ctica do oficio.</span></b></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Na <i>pr&aacute;ctica coti&aacute; do oficio</i>, o afiador ambulante presentouse historicamente como un modesto artes&aacute;n que percorre co seu instrumento de traballo as aldeas, pobos e cidades importantes afiando calquera utensilio de punta e f&iacute;o que lle presentan os clientes. Entre o colectivo dos afiadores ambulantes galegos un bo n&uacute;mero deles tam&eacute;n se dedican a recompo&ntilde;er recipientes de barro e, sobre todo, paraugas de a&iacute; o nome de afiador-paraugueiro que tam&eacute;n se lles da. No desenvolvemento da especialidade destes profesionais aparecen implicados os tres elementos que lle confiren a s&uacute;a especial peculiaridade: a) O instrumento de traballo t&iacute;pico, b) a t&eacute;cnica espec&iacute;fica de traballo, e c) o personaxe ou profesional que fai efectiva a s&uacute;a peculiar t&eacute;cnica sobre o instrumento de traballo nos espazos de acci&oacute;n profesional. No desenvolvemento efectivo do oficio estes tres elementos comb&iacute;nanse de tal xeito que chegan a formar unha verdadeira simbiose que imprime ao oficio ese tipismo que lle deu reco&ntilde;ecida popularidade.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">a) O instrumento de traballo do afiador ambulante galego &eacute; a <b><i>roda de afiar</i></b>, tam&eacute;n chamada &quot;tarazana&quot;, carret&oacute;n, afiadora, m&aacute;quina de afiar, e veh&iacute;culo de afiar. A diferencia dos afiadores austroh&uacute;ngaros ori&uacute;ndos da rexi&oacute;n do Burgenland estudiados por Mayerhofer (Cfr. MAYERHOFER, 1988: 18-20), que constru&iacute;an as s&uacute;as propias rodas de afiar, os nosos fornec&eacute;ronse do cl&aacute;sico instrumento -desde o momento en que se co&ntilde;ece na &quot;Chaira&quot; despois de ser introducido, no s&eacute;culo XIX, desde un taller de carpinter&iacute;a da aldea de Li&ntilde;ares (Nogueira de Ramu&iacute;n, Ourense) ao que chegou para ser reparado-, nalg&uacute;ns talleres artes&aacute;ns da zona que recibiron a t&eacute;cnica de construcci&oacute;n dos operarios do &quot;Taller de Li&ntilde;ares&quot; e dos seus descendentes. No momento actual, c&oacute;ntase cun &uacute;nico artes&aacute;n que continua constru&iacute;ndo rodas de afiar no seu pequeno taller artes&aacute;n da aldea de Villouriz (Lo&ntilde;a, Nogueira de Ramu&iacute;n). Os vellos &quot;naceiros&quot; (mestres-afiadores) encargaban o instrumento directamente a estes artes&aacute;ns que o constru&iacute;an &aacute; s&uacute;a medida, e os afiadores mozos ou os &quot;mutilos&quot; (aprendices de afiador) con &aacute;nimo de independencia, adoitaban a mercar unha roda de afiar usada a alg&uacute;n vello &quot;naceiro&quot; decidido a abandonar o oficio, ou ben a prescindir do seu para facerse cun novo.</span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Un exame do conxunto de instrumentos de traballo aos que tiven acceso durante a fase de investigaci&oacute;n de campo, permite distinguir os diferentes modelos que apareceron durante a xa dilatada historia do colectivo de afiadores galegos. Os primeiros citados polos informantes son as &quot;tarazanas&quot; (rodas de afiar port&aacute;tiles) que consideran como os m&aacute;is antigos instrumentos de traballo dos afiadores galegos, e que hab&iacute;a que transportar dun lugar a outro sobre os ombreiros. Aparecen asociadas a un arcaico colectivo de &quot;afiadores lendarios&quot;, que seguen conservando o honor de telas recibido de profesionais for&aacute;neos. Const&aacute;tase que unha destas &quot;tarazanas&quot; port&aacute;tiles -a primeira da que se ten novas certas- entrou na zona &quot;para ser reparada no taller de Li&ntilde;ares&quot;, nel &quot;confeccionan unha maqueta dela&quot; que logo utilizar&aacute;n os operarios para reproducir&iacute;a. M&aacute;is tarde, estes operarios introd&uacute;cenlle as modificaci&oacute;ns necesarias que posibilitar&aacute;n o seu transporte arrastras empu&ntilde;&aacute;ndoa. Nac&iacute;a as&iacute; a hoxe co&ntilde;ecida 'roda de afiar tradicional&rsquo;, que moi pronto se xeneraliza entre os compo&ntilde;entes doutro antigo colectivo de afiadores galegos que agrupamos baixo o nome dos &quot;Vellos 'naceiros'&quot;. A&iacute;nda que segue sendo considerada como a roda de afiar m&aacute;is cl&aacute;sica, se outorgamos credibilidade &aacute;s testemu&ntilde;as dos nosos informantes m&aacute;is versados, este modelo de instrumento non supera os 150 anos. A s&uacute;a adecuaci&oacute;n e as esixencias de quen traballa en &aacute;reas xeogr&aacute;ficas diferentes, traducirase noutras tantas pequenas variaci&oacute;ns do modelo patr&oacute;n axustadas a estas necesidades. Transcorrido o primeiro cuarto do pasado s&eacute;culo XX, todas estas versi&oacute;ns de roda de afiar inician unha competencia desigual cos novos modelos de bicicleta que agora aparecen con pedras de esmeril e pulidores instalados no seu cadro. Tr&aacute;tase do &quot;Veh&iacute;culo de afiar&quot; preferido polas afiadores m&aacute;is innovadores integrados no colectivo dos chamados &quot;novos naceiros&quot;. Tal como acontec&iacute;a co instrumento precedente, pronto xurdir&aacute;n diferentes variantes deste modelo b&aacute;sico de bicicleta profesional que se adaptan aos gustos e obxectivos profesionais de quen as solicita. Pola s&uacute;a banda, a introduci&oacute;n deste modelo de instrumento de traballo pode considerarse importante na historia do oficio, por canto con el se inverte por primeira vez a relaci&oacute;n que o afiador ambulante vi&ntilde;a establecendo coa s&uacute;a ferramenta principal de traballo, o afiador deixa de transportar sobre as s&uacute;as costas, ou rodando, o seu instrumento de traballo, e ser&aacute; agora o &quot;Veh&iacute;culo de afiar&quot; o que transporte ao profesional a maior parte do traxecto, ademais de empregalo no exercicio da s&uacute;a especialidade. A partir do ecuador do s&eacute;culo pasado, pero especialmente en toda a d&eacute;cada do 1960, estes modelos de bicicletas profesionais soportar&aacute;n a nova competencia das modernas motocicletas profesionais que agora se estenden, con esmeriles e pulidores instalados, ademais dun ou dous caix&oacute;ns que se lle agregan para transportar materiais e ferramentas do oficio. Tr&aacute;tase dunha m&aacute;is actualizada &quot;Maquina de afiar&quot; preferida por quen integra o grupo dos &quot;&uacute;ltimos aprendices&quot;, nome que se lles aplica por ter recollido a t&eacute;cnica e 'segredos' do oficio do colectivo de &quot;novos naceiros&quot; que lles precedeu, sen que eles poidan xa transmitilos por carecer de aprendices dispostos a continuar esta tradici&oacute;n artes&aacute;. Moitos dos que a&iacute;nda seguen traballando continuaron mellorando esta 'm&aacute;quina' profesional con novas adaptaci&oacute;ns ata introducir, na d&eacute;cada de 1980, o &uacute;ltimo veh&iacute;culo profesional que chaman &quot;coche-taller&quot; de afiador. Tr&aacute;tase dun confortable autom&oacute;bil con furg&oacute;n, no que alg&uacute;ns afiadores ambulantes transportan a s&uacute;a &quot;roda de afiar&quot; tradicional ata os lugares de traballo, pero a maior&iacute;a leva instalado un aut&eacute;ntico taller ambulante cos materiais e ferramentas apropiadas para un eficiente desenvolvemento da especialidade, sobre un amplo radio de acci&oacute;n profesional. </span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><b><span style="letter-spacing: -0.15pt">T&eacute;cnica de traballo</span></b></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">A t&eacute;cnica de traballo recib&iacute;rona os afiadores ambulantes galegos directamente doutros &quot;naceiros&quot; (afiadores-mestres) aos que acompa&ntilde;aron alg&uacute;n tempo. &Aacute;s veces eran os rapaces pobres da &quot;Chaira&quot; ou os seus familiares m&aacute;is achegados, quen se achegaban a estes &quot;naceiros&quot; co&ntilde;ecidos, para que os aceptasen como compo&ntilde;entes do seu microgrupo profesional. Outras veces son os mesmos &quot;naceiros&quot; os m&aacute;is interesados en rodearse dalg&uacute;ns aprendices aos que se encargar&aacute;n de explotar durante o tempo que permanezan na s&uacute;a compa&ntilde;&iacute;a. Mentres permanecen f&oacute;ra da &quot;Chaira&quot; os compo&ntilde;entes destas c&eacute;lulas ambulantes traballan c&oacute;bado a c&oacute;bado, uns como 'mestres-afiadores' e outros como afiadores en potencia. Todos participan dunha cultura com&uacute;n provista duns regulamentos e unhas diferencias estatutarias con vigor s&oacute; entre os membros destes microgrupos profesionais. Os vellos afiadores oc&uacute;panse da transmisi&oacute;n das habilidades t&eacute;cnicas propias do oficio, dos c&oacute;digos de conducta internos ao grupo, dos h&aacute;bitos de apoio e solidariedade, da xiria especial do oficio etc., e aqueles aprendices cunha maior destreza e experiencia ambulante, de tal modo que o ne&oacute;fito vaia avanzando gradualmente nas habilidades do oficio e na asimilaci&oacute;n das principais convenci&oacute;ns, regras, e aspectos b&aacute;sicos do modo de vivir, pensar, e ser un afiador ambulante. &quot;Evitar meterse en problemas&quot; coa poboaci&oacute;n residente, &quot;dar a raz&oacute;n ao cliente&quot;, &quot;non practicar o engano entre os compo&ntilde;entes do grupo&quot;, &quot;axudar a sa&iacute;r do problema en que un colega se acha metido&quot;, &quot;obedecer ao 'naceiro' mentres se permaneza baixo a s&uacute;a tutela&quot;, aparecen como outras tantas regras b&aacute;sicas de conducta que os aprendices de afiador deben interiorizar, a&iacute;nda que non sempre a s&uacute;a conduza se axuste a elas se fago caso de todos os informes de que dispo&ntilde;o. Tam&eacute;n nas mi&ntilde;as notas de campo aparecen frecuentes alusi&oacute;ns a &quot;naceiros&quot; con fama de irascibles e mesqui&ntilde;os para con seus &quot;mutilos&quot; aos que, unha vez f&oacute;ra da &quot;Chaira&quot; natal, chegaban a tratar coma se fosen os seus escravos. A s&uacute;a autoridade sobre eles era total. Fac&iacute;anlles transportar a roda de afiar coas ferramentas de traballo ata os poboados, visitar as casas pedindo traballo e ata mendigar xantar que deb&iacute;an entregar aos amos. Tal como apuntan varios portadores: &quot;alg&uacute;ns 'naceiros' ata nos forzaban a abrir a boca para comprobar se no cami&ntilde;o comeramos algo do que as 'belenas' (amas de casa) nos daban&quot;, e tam&eacute;n, &quot;revis&aacute;bannos os petos mentres durmiamos para ver se nos quedaramos algo do que cobrabamos polos traballos entregados&rdquo;. Nos tempos cl&aacute;sicos desta ambulancia galega, que polos nosos datos situamos no &uacute;ltimo cuarto do s&eacute;culo XIX e a primeira metade do XX, estes aprendices viv&iacute;an do que mendigaban polos lugares que visitaban. Polo seu traballo os amos nada lles pagaban, e a sucidade e as miserias de toda clase eran as s&uacute;as fieis compa&ntilde;eiras do forzado viaxe. Inmersos en tan particular contexto, o proceso de aprendizaxe das t&eacute;cnicas e cultura do oficio de afiador ambulante galego &iacute;a transcorrendo sempre conforme a unhas fases progresivas durante as que estes &quot;mutilos&quot; consegu&iacute;an asimilar as variadas habilidades t&eacute;cnicas e 'segredos' propios da especialidade. As&iacute; as cousas, para acadar un dominio completo da t&eacute;cnica artes&aacute; e permanecer moito tempo no oficio, o ne&oacute;fito deb&iacute;a gustar deste xeito de vida, amar a profesi&oacute;n e sentirse realizado practic&aacute;ndoa. Cando se daban estas actitudes podemos dicir que nos achamos diante dun potencial artes&aacute;n con reberetes de artista, que empeza moi cedo a lucir o seu estilo propio na forza e ritmo que imprime ao seu p&eacute; sobre o pedal da &quot;tr&aacute;zana&quot;, no co&ntilde;ecemento das calidades f&iacute;sicas dos utensilios que lle son depositados para reparar, na colocaci&oacute;n e o tempero dos seus dedos, na concentraci&oacute;n e os xestos expresivos de desagrado, satisfacci&oacute;n e doutra clase que imprime mentres desenvolve o seu traballo, nos movementos que fai, nas conversaci&oacute;ns que sost&eacute;n etc. Quen cr&iacute;a ter acadado este m&aacute;ximo nivel de destreza non dubidaba en presentarse como depositario dun aut&eacute;ntico arte m&aacute;is que dun vello oficio artes&aacute;n. Tal como alg&uacute;n deixou expresado ao respecto: &quot;O afiador non desenvolve un oficio; iso fano vos carpinteiros, albaneis ou os bos mec&aacute;nicos. O que fai o afiador &eacute; unha arte; unha arte de verdade. Unha arte que non foi estudiado sen&oacute;n perfeccionado pola experiencia que vai acadando o home &aacute; par dous instrumentos que arranxa..., porque aqu&iacute; nada vai en cadea, nada sae por un carril. Todo vai polo pulso equilibrado e polo cerebro que nos est&aacute; facendo pensar&quot; (Julio Rodr&iacute;guez, afiador ambulante de 69 anos). Non estamos, pois, diante dun artes&aacute;n calquera, nin diante dun robot que traballa coa enerx&iacute;a que xera. O afiador ambulante &eacute; un aut&eacute;ntico especialista a preparaci&oacute;n de certos obxectos esixe del un tempero, unha habilidade propia de experto e ata un ritmo respiratorio adecuado. Tr&aacute;tase un profesional cun estilo, ritmo, xestos e habilidades centenarios, transmisor dunha memoria colectiva, dun saber e dunha identidade de oficio que transcende os anos escuros do pasado e do presente.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Os afiadores ambulantes galegos puxeron en pr&aacute;ctica as s&uacute;as t&eacute;cnicas de traballo e a s&uacute;a destreza no manexo do oficio sobre todo como profesionais independentes. Nos tempos tradicionais chegaban regularmente aos diferentes enclaves de traballo transportando a s&uacute;a roda de afiar port&aacute;til, e coa t&eacute;cnica artes&aacute; na punta dos dedos. Non faltan vellos afiadores que lles agrada amosarse como verdadeiros heroes do cami&ntilde;o, que ocuparon a maior parte da s&uacute;a vida activa percorrendo as comarcas m&aacute;is diversas da nosa xeograf&iacute;a antes de decidirse por traballar nos pa&iacute;ses de Hispanoam&eacute;rica. Un 25% dos afiadores entrevistados revelaron ter traballado de afiador nalgunha cidade de Iberoam&eacute;rica despois de telo feito alg&uacute;n tempo por Galicia e outros territorio de Espa&ntilde;a e Portugal. Pero a onde f&oacute;ra que chegasen practicando o oficio, o seu ritmo de vida e traballo era semellante. Unha vez fora da &quot;Chaira&quot;, a s&uacute;a xornada de traballo transcorr&iacute;a empurrando a s&uacute;a &quot;tarazana&quot; polas estradas que desembocan nas cidades e vilas, por cami&ntilde;os carreteiros que levan aos m&aacute;is afastados poboados de monta&ntilde;a.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Non todos os afiadores galegos mostraron as mesmas preferencias na orientaci&oacute;n das s&uacute;as sa&iacute;das profesionais. Aqueles ori&uacute;ndos do municipio de Nogueira de Ramu&iacute;n (Ourense) e outros lindeiros, sentiron unha maior inclinaci&oacute;n polas cidades e comarcas rurais de Galicia e do norte de Espa&ntilde;a e Portugal. Pola s&uacute;a banda, os afiadores de Castro Caldelas (Ourense), e localidades da s&uacute;a contorna, tiveron unha maior predilecci&oacute;n por pobos e cidades do centro e sur peninsular. Estes diferentes &aacute;mbitos de traballo van ter moito que ver cos servizos que uns e outros ofrecen aos seus clientes ocasionais. As&iacute;, quen percorr&iacute;an a Iberia h&uacute;mida salpicada de asentamentos rurais dispersos e tradicionalmente illados, xonguen, moi mi&uacute;do, o seu oficio de afiador aos de paraugueiro e le&ntilde;ador, como un modo de facer m&aacute;is rendibles as s&uacute;as sa&iacute;das profesionais; e quen se percorren a Iberia seca empregaron o tempo case en exclusiva reparando os m&aacute;is variados obxectos de punta e f&iacute;o, castrando gatos e outros animais dom&eacute;sticos ca&iacute;dos en desgraza, e ofrecendo aos seus clientes un limitado mostrario de productos de toucador, utensilios de corte e artigos de quincalla. Con todo, a&iacute;nda deixando constancia desta diferente ocupaci&oacute;n de ambos colectivos, debo engadir que ning&uacute;n rexeitar&aacute; nada do que un cliente lle presenta para reparar. Nos espazos de traballo, especifican, &quot;non se dic&iacute;a nunca que non se sab&iacute;a&quot; e &quot;a todo se atrev&iacute;a un&quot;, co obxecto de maximizar ata o posible as s&uacute;as ausencias transitorias da &quot;Chaira&quot; natal.</span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Como &eacute; l&oacute;xico pensar, tam&eacute;n a maneira de elixir e de introducirse nos enclaves de traballo, a extensi&oacute;n dos mesmos, a frecuencia das visitas ao fogar familiar na &quot;Chaira&quot;, a repetici&oacute;n das sa&iacute;das de traballo etc. var&iacute;an segundo as circunstancias persoais de cada profesional, sendo pouco o que se pode dar por v&aacute;lido para todos os afiadores ambulantes ori&uacute;ndos de Galicia. Con todo, sobresaen certos trazos que considero de interese consignar, a saber:</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">1&ordm;) Unha vez determinada unha zona de traballo, o principal empe&ntilde;o do afiador ambulante ori&eacute;ntase a facerse co&ntilde;ecido dos seus habitantes ata conseguir que estes lle consideren &quot;como un m&aacute;is&quot; deles. Lograr este obxectivo &eacute; dif&iacute;cil, pero quen o conseguen ven incrementada a rendibilidade da sa&iacute;da estacional. Os clientes ata agora ocasionais, consol&iacute;danse, convert&eacute;ndose en persoas co&ntilde;ecidas que valoran o seu bo facer artes&aacute;n, respectan a s&uacute;a persoa e esperan a s&uacute;a chegada reserv&aacute;ndolle traballo. Sempre que se dan estas circunstancias, a estancia polos diferentes asentamentos que percorre traballando chega a converterse en algo agradable.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">2&ordm;) Con respecto &aacute; extensi&oacute;n do &aacute;rea xeogr&aacute;fica que un afiador ambulante chega a cubrir nas sa&iacute;das profesionais, temos que dicir que esta non &eacute; fixa, tampouco achei un criterio capaz de delimitala con claridade. Se tomamos en consideraci&oacute;n as referencias que fan os meus informantes, diriamos con eles que un &aacute;rea de traballo &quot;&eacute; pequena ou &eacute; grande segundo lla considere&quot;. Un dos informantes concib&iacute;a as&iacute; a que el percorreu traballando durante a s&uacute;a vida de afiador: &quot;P&oacute;dese dicir (que &eacute;) moi grande porque en cuesti&oacute;n duns meses mov&iacute;ame dunha beira a outra de Espa&ntilde;a. Podemos dicir (que &eacute;) moi pequena porque eu afiaba a traballar nos portos, e un porto &eacute; unha zona moi pequena&quot; (Ex-afiador de 69 anos, Lo&ntilde;a, Nogueira de Ramu&iacute;n). Con todo, con base nos datos proporcionados polos portadores deste oficio, p&oacute;dense reconstru&iacute;r os tres prototipos seguintes de &aacute;reas de traballo que percorreron os afiadores ambulantes ori&uacute;ndos de Galicia, e que denominarei: </span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">a) As Areas de acci&oacute;n de longo alcance, propias daqueles afiadores que nunca se preocuparon por po&ntilde;er un rumbo definido &aacute;s s&uacute;as sa&iacute;das profesionais, nin de concretar a data de retorno ao fogar familiar. Nestes casos, os seus percorridos profesionais consist&iacute;an nunha itinerancia de tipo pendular de gran alcance, cunha primeira fase de progresivo afastamento da &quot;Chaira&quot; ata chegar traballando ao punto m&aacute;is distante, desde o que se inicia outra de aproximaci&oacute;n &aacute; &quot;Chaira&quot; ata chegar a un asentamento en que decide viaxar directamente ao fogar. O tempo investido por quen fan esta modalidade de percorridos pode ser duns meses, uns anos, e, a&iacute;nda, de toda unha vida. En cada asentamento urbano ou rural do cami&ntilde;o, o profesional fac&iacute;a notar a s&uacute;a presencia co caracter&iacute;stico preg&oacute;n de oficio, e o florido soar do seu <b>apito</b> profesional, un chifre de buxo. Mes&oacute;ns de acollida de transe&uacute;ntes, pensi&oacute;ns e fondas humildes, casas de confianza, palleiras e alboios rurais conv&eacute;rtense para eles nuns estimados refuxios onde pasar a noite, difundir as novidades e intercambiar os 'segredos' de oficio na s&uacute;a xiria especial, ou &quot;Barallete&quot;, con outros afiadores e demais ambulantes co&ntilde;ecidos ori&uacute;ndos da &quot;Chaira&quot;. Verdadeiros heroes an&oacute;nimos de historias a&iacute;nda non escritas, alg&uacute;ns destes afiadores conseguiron visitar medio mundo levando como seguro a inseparable roda de afiar, e os recordos de seu &quot;Chaira&quot; como leais compa&ntilde;eiros do cami&ntilde;o. </span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">b) As Areas de acci&oacute;n de alcance medio, resultado xeralmente da divisi&oacute;n dunha previa '&aacute;rea de acci&oacute;n de gran alcance'. Decididos por un sector xeogr&aacute;fico m&aacute;is ou menos amplo que lle ofrece posibilidades de traballo, o afiador dedica a tempada a percorrelo desde algunha localidade onde habitualmente conservan habitaci&oacute;n, l&aacute;vanlle a roupa e lle proporcionan xantar. </span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">c) Por &uacute;ltimo, est&aacute;n as &aacute;reas de acci&oacute;n de reducida extensi&oacute;n, propias do conxunto de afiadores que optan por traballar soamente os n&uacute;cleos urbanos e os seus arredores, ou nalgunha barriada dunha gran cidade a onde chegaron un d&iacute;a e botaron ra&iacute;ces. Para estes afiadores que decidiron facerse sedentarios e trasladar al&iacute; a s&uacute;a familia, o que antes era a s&uacute;a &aacute;rea de acci&oacute;n conv&eacute;rtese desde agora en &aacute;rea de clientela que lle trae a recompo&ntilde;er os utensilios dom&eacute;sticos. No seu taller permanente instalado en calquera barrio de capital de provincia, o afiador repara os utensilios de corte ao tempo que subministra uns variados artigos de coiteler&iacute;a e de agasallo. Noutros casos, estes profesionais inverten unha parte da xornada atendendo a s&uacute;a clientela nas carnicer&iacute;as, peixer&iacute;as, restaurantes, hoteis, residencias, colexios e domicilios particulares, diante dos que instalan o seu t&iacute;pico instrumento despois de ter identificado a s&uacute;a presencia por medio do seu &ldquo;toque&rdquo;, un t&iacute;pica e persoal sucesi&oacute;n de tons que identificaba a cada afiador e que xorde do seu apito, e o seu exclusivo preg&oacute;n deste tipo: &quot;<i>Afiador!. Afiar coitelos, tesoiras, navallas!. O afiador</i>!&quot;, que emite de viva voz.</span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">3&ordm;) Tocante &aacute; frecuencia das visitas ao fogar desde as &aacute;reas de traballo, &eacute; tam&eacute;n pouco o que se pode considerar xeneralizable para todos os afiadores ambulantes ori&uacute;ndos de Galicia. P&oacute;dese tomar como norma que canto m&aacute;is lonxe traballan menos visitas fan, e m&aacute;is tempo permanecen na casa cando volven. Quen traballaron en cidades e localidades moi afastadas radicadas no territorio peninsular, adoitaban visitar a familia unhas d&uacute;as veces ao ano: unha realiz&aacute;bana polo ver&aacute;n, durante os meses de xullo e agosto, unha vez que conclu&iacute;a a tempada de reparaci&oacute;n das ferramentas de corte que usan os campesi&ntilde;os nas segas de cereais e de herba. Esta vista aproveit&aacute;bana para contribu&iacute;r &aacute; realizaci&oacute;n dos traballos estivais do campo e para asistir &aacute;s festas patronais e &aacute;s romar&iacute;as que se celebran nos santuarios da &quot;Chaira&quot;. A outra visita faise a partir de mediados de novembro, mes no que os d&iacute;as curtos, fr&iacute;os e chuviosos fan moi duro e pouco rendible o traballo na r&uacute;a. Os afiadores aproveitan esta volta ao fogar para realizar a &quot;matanza&quot; anual do porco, celebrar o Nadal en familia e deixar que transcorran os meses centrais do inverno antes de continuar coa s&uacute;a actividade profesional.</span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><b><i><span style="letter-spacing: -0.15pt">Significado do afiador e a s&uacute;a actividade na sociedade galega tradicional</span></i></b></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Nos enclaves de traballo onde os afiadores invisten unhas xornadas laborais que frecuentemente abarcan de &quot;sol a sol&quot; &eacute; onde mellor se percibe a s&uacute;a identidade de oficio espec&iacute;fica. Pola mi&ntilde;a parte estimo que son tres os piares fundamentais sustentadores da identidade deste oficio: a figura f&iacute;sica que presenta o afiador polas &aacute;reas de traballo; a imaxe social que proxecta de si nas mesmas, e a xiria especial de oficio que utiliza con outros afiadores ambulantes ori&uacute;ndos da &quot;Chaira&quot;, O Barallete.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Por canto a figura f&iacute;sica da afiador ambulante &eacute; suficientemente co&ntilde;ecida e t&iacute;pica. A&iacute;nda hoxe se pode observar na r&uacute;a cando aparece moi ocasionalmente como unha postal vivente do que xacando era habitual. Tr&aacute;tase en todas partes dun personaxe popular, que se presenta evocando unha historia e modalidade de existencia dif&iacute;cil e dura aos ollos do observador for&aacute;neo. Desde que o pintor ourens&aacute;n Antonio Puga o recolleu, en pleno s&eacute;culo XVII, faenando na r&uacute;a ataviado cunha vestimenta de &eacute;poca e a piques de conclu&iacute;r o afiado dun pu&ntilde;al, e que, no s&eacute;culo XVIII, o valenciano Antonio Casanova fixouse nel, para reproducilo traballando ao lado dunha dama que aparenta querer entregarlle un novo utensilio para reparar, ata as imaxes m&aacute;is actuais legadas, xa sexa polos escultores, Failde, Xos&eacute; Cid, Garc&iacute;a Buci&ntilde;os, ou ben por gravadores e debuxantes que o reproducen traballando na r&uacute;a, a imaxe f&iacute;sica do noso afiador ambulante foi presentada sempre cuns trazos peculiares inconfundibles con aqueles que mostran os demais profesionais da ambulancia.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Esta figura f&iacute;sica distintiva, que o afiador ambulante galego veu presentando historicamente, conv&eacute;rtese nun aut&eacute;ntico mecanismo proxector da imaxe social que a sociedade circundante se veu formando del. Pola s&uacute;a figura f&iacute;sica tradicional, case sempre de home desleixado e sucio, a poboaci&oacute;n se foi formando unha imaxe social de labrego pobre, pr&oacute;xima &aacute; indixencia, cun status social moi pr&oacute;ximo ao dos esmoleiros. F&oacute;ra da &quot;Chaira&quot; de orixe, a s&uacute;a persoa pasar&aacute; a formar parte dese vasto colectivo de &quot;homes de mundo&quot; nos que non se debe confiar, de &quot;xente de paso&quot; que nada te&ntilde;en que perder. Foi sobre todo a s&uacute;a procedencia for&aacute;nea, a s&uacute;a modalidade de traballo e de vida na r&uacute;a, o seu tipo de vestimenta coti&aacute; e o modo de usala nos tempos tradicionais, o que m&aacute;is influ&iacute;u na creaci&oacute;n dos xu&iacute;zos pexorativos que se difunden sobre a s&uacute;a persoa, e os estereotipos culturais que se lle asocian, cunhas calidades intelectuais baixas, e cuns valores morais debilitados que os converten en persoas de pouca confianza. Alg&uacute;ns fragmentos da literatura popular de tradici&oacute;n oral recollen o que dicimos, como o desta copla que lle canta: </span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Afiador andadeiro</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">que corres a terra toda</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">non pares non meu portelo</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">que non quero home de roda </span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">(Cabanillas, 1976:142).</span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">P&oacute;dese considerar ata certo punto razoable que os antigos representantes do oficio susciten este tipo xu&iacute;zos. Dun lado porque a poboaci&oacute;n que visitan traballando sempre tende a descalificar aquilo que, como eles, lles &eacute; alleo; e doutro, porque considerando o seu xeito de vida e traballo na r&uacute;a, a s&uacute;a forma habitual de aloxamento, o seu moi frecuente analfabetismo, e varios outros trazos propios do oficio, calquera se sentir&iacute;a inducido a colocalos econ&oacute;mica, social e, con probabilidade, culturalmente, nese grupo dos m&aacute;is desherdados da fortuna que constit&uacute;e o colectivo social dos &quot;desclasados&quot;. Pola s&uacute;a banda, alleos sempre &aacute; sociedade de acollida, e indiferentes ao mundo que os rodea, os afiadores ambulantes ori&uacute;ndos de Galicia s&oacute; excepcionalmente lograr&aacute;n integrarse completamente nas zonas de traballo que frecuentan, pois estas s&oacute; lles interesan como &aacute;mbitos de acci&oacute;n profesional.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Foron moitos os afiadores consultados que manifestaron ter visitado diferentes pa&iacute;ses de Iberoam&eacute;rica (Arxentina, Brasil, Cuba, M&eacute;xico, Venezuela...) e de &Aacute;frica (Arxelia, Marrocos, Mozambique...) despois de ter traballado por Espa&ntilde;a ou Portugal. Pero todos eles parecen ter sido portadores dunha imaxe social semellante &aacute; sinalada. Tampouco as dificultades inherentes ao desenvolvemento do oficio variaron en exceso mentres o exerceron por eses pa&iacute;ses, onde deberon enfrontarse a parecidos problemas que os propios daqueles que ficaron no interior peninsular. As seguintes expresi&oacute;ns van referidas ao seu per&iacute;odo de actividade por dentro e f&oacute;ra do noso territorio, revelando que, naquel tempo, &quot;non se ga&ntilde;aba para comer&quot;, &quot;non se fac&iacute;a para vivir&quot;, lev&aacute;base unha &quot;vida de errante&quot;, &ldquo;pas&aacute;base moito fr&iacute;o no inverno&quot; e &quot;demasiado calor en ver&aacute;n&quot; traballando na r&uacute;a, &quot;durm&iacute;ase malamente sobre uns sacos recheos de palla&quot;, &quot; en casas&quot;, &quot;en cuadras&quot;, &quot;en cobertizos&quot;, e, en ver&aacute;n, &quot;se non se daba atopado casa cuberta (durm&iacute;ase) ao aire libre&quot;, constit&uacute;en a mellor confirmaci&oacute;n desa loita sostida polos membros deste colectivo contra o sacrificio e a miseria que caracterizaron a s&uacute;a carreira. Transplantados temporalmente nalgunha vila, ou cidade dos pa&iacute;ses mencionados m&aacute;is arriba, v&iacute;ctimas da sociedade de acollida na que se atopan &quot;sempre s&oacute;s&quot; e &quot;sen apoio da familia&quot;, que os agardaba na &quot;Chaira&quot;, o seu sistema l&oacute;xico de vida, a interiorizaci&oacute;n da s&uacute;a situaci&oacute;n e desa imaxe social que se ten deles, axudar&aacute;n a producir un sentimento de pertenza a un grupo profesional particular, e a facer deles un colectivo cunha especial identidade profesional e social.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">O elemento que m&aacute;is contribu&iacute;u a proporcionar e soster esta identidade socioprofesional diferenciada que presenta o colectivo, foi, sen d&uacute;bida, a especial xerigonza de oficio que utiliza, denominada &quot;O Barallete&quot;. Se ben os afiadores consultados xa se referiron a ela defin&iacute;ndoa como &quot;unha curiosa fala que agora xa non se leva&quot;, na &eacute;poca en que o colectivo de afiadores ambulantes galegos foi m&aacute;is abundante, estes ambulantes empreg&aacute;bana &quot;a diario nas s&uacute;as andanzas polo mundo&quot; (Ram&oacute;n e Fern&aacute;ndez-Oxea, 1982: 260). O verdadeiro marco de utilizaci&oacute;n do Barallete &eacute; o espazo de acci&oacute;n profesional por onde estes profesionais coincid&iacute;an traballando, e naquelas fondas e hospedaxes que comparten con outros ambulantes co&ntilde;ecidos da &quot;Chaira&quot;. &Eacute; tam&eacute;n aqu&iacute; onde &quot;O Barallete&quot; apar&eacute;cenos convertido nun aut&eacute;ntico referente identitario, entrementres 'signum' propio de diferenciaci&oacute;n e afirmaci&oacute;n da idiosincrasia deste colectivo, e veh&iacute;culo de exhibici&oacute;n p&uacute;blica da s&uacute;a identidade diferenciada que se proxecta &aacute; sociedade exterior. Xurdida tanto de motivos profesionais, no sentido de que &quot;ocuparse diferentemente &eacute; falar diferentemente&quot; (Nic&eacute;foro, 1912: 22), como por raz&oacute;ns de propia conservaci&oacute;n biol&oacute;xica, isto &eacute;, para constitu&iacute;r un medio polo que manter a s&uacute;a existencia f&iacute;sica e resistir &aacute;s presi&oacute;ns dese mundo agresivo e externo no que se moven, esta xiria &quot;O Barallete&quot;, ademais de constitu&iacute;r un aut&eacute;ntico referente identitario do colectivo ambulante, conv&eacute;rtese na s&uacute;a mellor arma na loita pola vida sobre os marcos de acci&oacute;n profesional. Tr&aacute;tase dun aut&eacute;ntico mecanismo de defensa e, ao tempo, de cohesi&oacute;n interna de todas as compo&ntilde;entes deste colectivo xirial. Os que o crearon, perfeccionaron, conservaron e utilizaron ata as &uacute;ltimas d&eacute;cadas para transmitir a s&uacute;a problem&aacute;tica propia, non s&oacute; trataron por este medio de ocultala aos demais, sen&oacute;n que serviu para sentirse integrantes dun colectivo socioprofesional diferenciado da sociedade xeral circundante. An&aacute;logo a calquera dos outros vellos argots antigos e modernos, &ldquo;O Barallete&quot; ten a capacidade de diferenciar aos afiadores dos demais profesionais da ambulancia que non o falaban, e isto para mellor integralos nunha categor&iacute;a socioprofesional particular e distinta. Sempre que se comunican en Barallete, quen o falan s&eacute;ntense nun espazo vital novo, separado tanto da sociedade de acollida como da s&uacute;a comunidade natal diante da que non precisan empregalo. Tr&aacute;tase, pois, dunha linguaxe arg&oacute;tica especial, reservada s&oacute; a estes ambulantes galegos que integran o que Ben-Cho-Shey chamou &quot;Gloriosa orde caneante da parafusa&quot; (Cfr. Ram&oacute;n e Fern&aacute;ndez-Oxea, 1982: 223), que vi&ntilde;eron utilizando como lex&iacute;timo c&oacute;digo secreto de comunicaci&oacute;n interna, como verdadeiro mecanismo de illamento exterior, e como a s&uacute;a principal barreira de seguridade fronte a todo o alleo, cumprinco as&iacute; o papel de medio protector na s&uacute;a loita pola vida f&oacute;ra da &quot;Chaira&quot;, e de principal &quot;signum&quot; de casta, de gremio e de grupo socioprofesional particular e distinto. Creada para servir a estes profesionais en situaci&oacute;n, &quot;O Barallete&quot; &eacute; capaz de revelar, ademais, os principais trazos do sistema de vida e cultura destes profesionais, ao facer posible deducir, a partir do exame do seu vocabulario, aquelas circunstancias, situaci&oacute;ns, vivencias e, a&iacute;nda, aspiraci&oacute;ns mantidas polos compo&ntilde;entes do colectivo xirial. Raz&oacute;ns obvias de espazo impiden a constataci&oacute;n e estudo sem&aacute;ntico deste interesante vocabulario, que revelar&iacute;an como este falar diferente do colectivo corresponder&iacute;a, tam&eacute;n, cun pensar, sentir e xulgar diferente dos membros que o integran. O afondamento neste tipo de an&aacute;lise, sumada ao estudo do estilo peculiar que imprim&iacute;an os afiadores ao seu oficio artes&aacute;n, &aacute; sagacidade e astucia derivadas do seu prolongado trato con xentes diferentes, &aacute; lexitimidade hist&oacute;rica para o exercicio deste oficio, fundada na s&uacute;a pertenza &aacute; &quot;Chaira&quot;, e &aacute; malicia aguda que recollen as coplas populares sobre a s&uacute;a persoa, dar&iacute;annos, xunto ao xa expresado, as claves para comprender a natureza desta identidade de oficio, que levar&aacute; ao afiador ambulante galego a unha maneira especial de ver as cousas e o mundo que lle rodea, a unha avaliaci&oacute;n dos problemas, e a unha orientaci&oacute;n das s&uacute;as habilidades e conductas que sit&uacute;an este colectivo nun lugar privilexiado dentro do campo da ambulancia en xeral.</span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Po&ntilde;erei termo &aacute; mi&ntilde;a viaxe por este tema da ambulancia galaica cunha breve reflexi&oacute;n sobre o significado do afiador e a s&uacute;a actividade artes&aacute;, que lle foi atribu&iacute;do dentro do &aacute;mbito da comunidade galega tradicional. </span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">A pouco que un se fixe nos textos da nosa tradici&oacute;n oral e escrita sobre este tipo popular e no seu oficio artes&aacute;n, det&eacute;ctase o contraste existente entre a imaxe que do afiador reflicten e a s&uacute;a condici&oacute;n obxectiva de artes&aacute;n humilde e traballador que na pr&aacute;ctica caracterizou ao afiador. Se consideramos o limitado segmento de tradici&oacute;n oral de que dispo&ntilde;emos, desc&oacute;brese nel un af&aacute;n da sociedade sedentaria de servirse do personaxe para manifestar o seu desexo de liberdade e de independencia, sempre ligada a unha explotaci&oacute;n, oficios e empregos estables que non pode desatender, e a unha estructura familiar que lle coarta boa parte de s&uacute;as iniciativas individuais. Os nosos observadores an&oacute;nimos do oficio, aqueles que nel se inspiraron para elaborar as coplas populares que se transmiten sobre a s&uacute;a persoa, viron neste artes&aacute;n a un aut&eacute;ntico ser libre e sen ataduras. Verdadeiro protagonista de cami&ntilde;os afastados e de historias ver&iacute;dicas a&iacute;nda non escritas, a vila chan que canta ao afiador veu present&aacute;ndoo, non s&oacute; como o s&iacute;mbolo das restantes categor&iacute;as de profesionais da ambulancia galaica e dos seus diferentes c&oacute;digos de comunicaci&oacute;n, modos de sociabilidade etc., sen&oacute;n tam&eacute;n como o expo&ntilde;ente m&aacute;ximo do esp&iacute;rito de aventura e liberdade e, igualmente, como un traballador infatigable que chega desenvolvendo o seu oficio aos poboados m&aacute;is apartados de dentro e de f&oacute;ra do territorio peninsular.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Por canto &aacute; tradici&oacute;n escrita, p&oacute;dese apreciar, igualmente, que aqueles poetas e escritores que se achegaron ao afiador para inspirarse, describ&iacute;rono nas s&uacute;as obras literarias cun notorio af&aacute;n de destacar a s&uacute;a figura e o seu esp&iacute;rito de aventura e liberdade ao que xa nos referimos, e que dita moito da apreciaci&oacute;n persoal que os afiadores ti&ntilde;an de si mesmos e do seu oficio, ao que consideran como un de tantos &quot;modos de ga&ntilde;arse o pan&quot; dunha forma humilde e demasiado sacrificada e dura, propia de &quot;uns tempos -os seus- m&aacute;is dif&iacute;ciles c&oacute;s actuais&quot;. Moitos dos que mellor o observaron e inspiraron nel para elaborar as s&uacute;as composici&oacute;ns po&eacute;ticas e literarias, entre outros, R. Cabanillas, A. R. Castelao, A. das Casas, X. Fern&aacute;ndez Ferreiro etc., deixaron ben plasmada a s&uacute;a visi&oacute;n ensalzadora do personaxe, non exenta, tampouco, dunha forte doses de sentimento e lirismo intimista. Cando o poeta R. Cabanillas se refire ao afiador faino ollando como chega de &quot;terra a dentro&quot; ao asentamento mari&ntilde;eiro de Cambados (Pontevedra), disposto a facer realidade o seu esperado sono de embarcar para o &quot;Bos Aires&quot; querido onde seguir&aacute; coa s&uacute;a habilidade artes&aacute; ata o falecemento na afastada &quot;Pampa silandeira&quot; (Cfr. Cabanillas, 1979, II: 111). O propio fai A. Rodr&iacute;guez Castelao na s&uacute;a obra &quot;Os dous de sempre&quot; onde se recrea present&aacute;ndoo, en compa&ntilde;&iacute;a de Ra&ntilde;olas -o personaxe central da obra-, como un aut&eacute;ntico catador de ilusi&oacute;ns decidido a cruzar a fronteira patria polo porto navarro de Canfranc para seguir probando fortuna en territorio franc&eacute;s (Cfr.Rodr&iacute;guez Castelao, 1979, I: 218). Tam&eacute;n &Aacute;lvaro das Casas ach&eacute;gase ao seu afiador protagonista, Pancho de R&aacute;bade na obra: Pancho de R&aacute;bade: Viacrucis en VI estaci&oacute;ns-, describindo como regresa ao fogar unha vez que percorreu &quot;t&oacute;dolos cami&ntilde;os do mundo&quot;, escoitado &quot;t&oacute;dalas falas&quot; e experimentado todas as cousas (Cfr. Casas, 1930: 15-16). Por &uacute;ltimo, Xand&oacute;n -o personaxe central de &ldquo;A saga dun afiador&rdquo; &eacute; considerado polo autor desta novela como un afiador ambulante, libertario e aventureiro, que s&oacute; ocasionalmente se lembra de visitar &aacute; s&uacute;a familia na &quot;Chaira&quot; natal (Cfr. Fern&aacute;ndez Ferreiro, 1980). De xeito semellante a como acontece no segmento de tradici&oacute;n oral, nestes textos da nosa tradici&oacute;n literaria, dif&uacute;ndese igualmente unha visi&oacute;n idealizada e positiva deste personaxe popular e do seu oficio, cuxos motivos e sentido profundos, se &eacute; que existen, at&oacute;panse a&iacute;nda por delimitar.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Unha das claves para chegar a comprender o significado cultural espec&iacute;fico que poidan presentar estas consideraci&oacute;ns, sempre positivas, que se fan sobre os afiadores ambulantes tanto na nosa tradici&oacute;n oral como na escrita consistir&iacute;a, ao meu xu&iacute;zo, en centrar a an&aacute;lise das mesmas a partir daquela antiga imaxe negativa de Galicia, rural e empobrecida, que todos estes traballadores temporeiros contribu&iacute;ron a difundir durante s&eacute;culos. O drama hist&oacute;rico ao que apuntan durante s&eacute;culos estes humildes embaixadores culturais, que se ausentaban da &quot;Chaira&quot; sen rumbo definido, dispostos a realizar os traballos m&aacute;is humildes, far&aacute; meditar aos nosos principais pensadores, artistas, escritores e poetas, acreditados e an&oacute;nimos, ata dar cunha interpretaci&oacute;n capaz de converter estes esforzados campesi&ntilde;os nun trazo de cultura &eacute;tnica positivo e exportable ao mundo exterior. Nesta nova lectura, feita e proxectada desde dentro Galicia, farase un gran esforzo en descubrir o que estes pequenos oficios conte&ntilde;en de bo e definidor do noso com&uacute;n fondo &eacute;tnico. En tal proceso interpretativo, o afiador ambulante ser&aacute; convertido, m&aacute;is que ning&uacute;n outro profesional da ambulancia galaica, no principal nutriente da nova interpretaci&oacute;n e no banco de proba da nova lectura. Acudirase a el para difundir o esp&iacute;rito de traballo e sacrificio que sempre caracterizou &aacute; poboaci&oacute;n galega, e ese orgullo manifesto familiar e local, que impide mendigar aos seus membros no interior da &quot;Chaira&quot; excesivamente poboada e carente de recursos. Ausent&aacute;ndose temporalmente do fogar familiar e reintegr&aacute;ndose de novo cada vez que consegu&iacute;an uns indispensables aforros, verase, nestes campesi&ntilde;os ambulantes e nos oficios que exercen, unha moi honrosa forma de ga&ntilde;arse o pan; sendo o representante m&aacute;is t&iacute;pico deste tipo de traballos o afiador, pasando as&iacute; a converterse no s&iacute;mbolo m&aacute;is apreciado para significar estas formas de actividade e este trazo verdadeiro da nosa com&uacute;n identidade &eacute;tnica. Unha vez que se lle ve como o expo&ntilde;ente m&aacute;ximo da ambulancia galaica, tratarase de elevalo, en principio, a s&iacute;mbolo daquelas comunidades rurais que m&aacute;is te&ntilde;en contribu&iacute;do a manter viva, durante o transcorrer do tempo, esta especialidade artes&aacute; como foron, sobre calquera outras, as que compo&ntilde;en o municipio rural de Nogueira de Ramu&iacute;n (Ourense); despois como s&iacute;mbolo dese necesario esp&iacute;rito de abnegaci&oacute;n e aventura que todo traballador ambulante ten que dispo&ntilde;er para ir a desenvolver calquera humilde traballo, e tam&eacute;n da actitude de apertura que unha sociedade de emigrantes como a galega precisa atopar en todas aquelas que visitan as s&uacute;as xentes solicitando residencia e traballo. Por &uacute;ltimo, tam&eacute;n se tratou de erixir ao afiador coma s&iacute;mbolo da galeguidade, e especialmente de ourensanismo, base&aacute;ndose na inclinaci&oacute;n que sempre mantivo a poboaci&oacute;n desta provincia galega a considerarse a verdadeira depositaria deste oficio, en virtude do elevado n&uacute;mero de afiadores ambulantes que proporcionou. O certo &eacute; que, a&iacute;nda hoxe, &eacute; posible afirmar que al&iacute; onde sexa dado contemplar esa figura expresiva dun afiador ambulante, que se difunde por centenares desde algunhas f&aacute;bricas, talleres artes&aacute;ns e locais comerciais radicados en Ourense, calquera persoa ori&uacute;nda de Galicia se aprestar&aacute; a reco&ntilde;ecer nela un expo&ntilde;ente m&aacute;ximo desta terra que o viu nacer e a considerala como un s&iacute;mbolo lex&iacute;timo das s&uacute;as xentes e do esp&iacute;rito galaico, amante e defensor a toda costa da liberdade e portador, ademais, de todo un c&uacute;mulo de trazos identitarios que a min&uacute;scula imaxe de afiador ambulante contrib&uacute;e con eficacia a definir: ruralidade, capacidade de aforro, esp&iacute;rito de sacrificio e af&aacute;n de superaci&oacute;n, entre outros.</span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Texto: Xos&eacute; Antonio Fidalgo Santamari&ntilde;a</span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">BIBLIOGRAFIA</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">CABANILLAS, R.: <i>Cancioneiro popular galego</i>.</span><span style="letter-spacing: -0.15pt"> Galaxia, Vigo, 1976.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">CABANILLAS, R.:</span><span style="letter-spacing: -0.15pt"> &quot;Da mi&ntilde;a Zanfona&quot;. <i>Obras completas, II</i>. Akal editor, Madrid, 1979.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">C.M. L. (CAMARA MUNICIPAL DE LISBOA: DIRE&Ccedil;AO DOS SERVI&Ccedil;IOS CENTRAIS E CULTURAIS):</span><span style="letter-spacing: -0.15pt"> <i>O Pobo de Lisboa: Tipos ambulantes, modos de vida, mercados e feiras, divertimento, mentalidade. </i>Exposi&shy;&ccedil;ao Iconogr&aacute;&shy;fica. Junho/&shy;Julho 1977-1978. Servi&ccedil;ios dos Museus Municipais. Lisboa. (sin paginar).</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">CASAS, A. de las<i><u>:</u></i></span><i><span style="letter-spacing: -0.15pt">Pancho de R&aacute;bade. Viacrucis en VI estaci&oacute;ns</span></i><span style="letter-spacing: -0.15pt">. Alaula. S.l., 1930</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">FERNANDEZ FERREIRO, X.:</span><span style="letter-spacing: -0.15pt"> <i>A Saga dun afiador</i>. Edici&oacute;ns do Castro, Sada (A Coru&ntilde;a), 1980.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">HOYOS SAINZ, L.de/ HOYOS SANCHO, N.de:</span><span style="letter-spacing: -0.15pt"> <i>Manual de Folklore. La vida popular tradicional en Espa&ntilde;a.</i> Ediciones Istmo, Madrid, 1985.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">MAYERHORER, C.:</span><span style="letter-spacing: -0.15pt"> &quot;Dorfizgeinner&quot;. <i>Etudes Tsiganes</i> , (1988) N&uacute;m.1.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">MIRA, J.F. </span><span style="letter-spacing: -0.15pt">(Dir) <i>Temes d'Etnograf&iacute;a Valeciana ,III</i>. Instituci&oacute; Alfons el Magn&aacute;nim / Instituci&oacute; Valenciana d'Estudis i Investigaci&oacute;. Alzira (Valenciana), 1985.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">NICEFORO, A.:</span><span style="letter-spacing: -0.15pt"> <i>Le G&eacute;nie de l'Argot. Essai sur les langages esp&eacute;&shy; ciaux</i>. Mercure de France, Par&iacute;s, 1912N.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">RAMON E FERNANDEZ-OXEA, J.:</span><span style="letter-spacing: -0.15pt"> <i>Santa Marta de Moreiras</i>. Edici&oacute;ns do Castro, Sada (A Coru&ntilde;a), 1982.</span></span></div> <div><span style="font-size: small"><span style="letter-spacing: -0.15pt">RODRIGUEZ CASTELAO, A.: </span><span style="letter-spacing: -0.15pt">&quot;Os dous de sempre&quot;. <i>Obra Completa, I: Narrativa y teatro</i>. Akal editor, Madrid, 1987.</span></span></div> <div>&nbsp;</div> <div style="line-height: 150%">&nbsp;</div> <div style="line-height: 150%"><span style="letter-spacing: -0.15pt">Fotograf&iacute;a: Pablo Carpintero e Gustavo Couto, realizada no Museo Liste de Oseira. <a href="http://www.museoliste.org/">http://www.museoliste.org/</a></span></div> <div style="line-height: 150%">&nbsp;</div> <div style="line-height: 150%; text-align: justify">&nbsp;</div> <div style="line-height: 150%; text-align: justify">&nbsp;</div> <div style="line-height: 150%; text-align: justify">&nbsp;</div> <div style="line-height: 150%; text-align: justify">&nbsp;</div>

Ferramentas dos Afiadores 		<p>Fotograf&iacute;a: Pablo Carpintero e Gustavo Couto, feita no Museo Liste de Oseira. <a href="http://www.museoliste.org/">http://www.museoliste.org/</a></p>

Ferramentas dos Afiadores 		<p>Fotograf&iacute;a: Pablo Carpintero e Gustavo Couto, feita no Museo Liste de Oseira. <a href="http://www.museoliste.org/">http://www.museoliste.org/</a></p>

Ferramentas dos Afiadores
<p>Fotograf&iacute;a: Pablo Carpintero e Gustavo Couto, feita no Museo Liste de Oseira. <a href="http://www.museoliste.org/">http://www.museoliste.org/</a></p>

Ferramentas dos Afiadores
© 2025 Portal do Patrimonio Cultural Inmaterial de Galicia
Joomla! is Free Software released under the GNU/GPL License.