logo
Advertisement
AgrandarReducirReiniciar
 
  • Inicio
  • Ronsel
  • Novas
  • Fotos
  
Inicio arrow Galerías de fotos arrow Oficiosarrow Poteirosarrow Poteiro de Arbo

Menú

  • Inicio
  • O proxecto Ronsel
  • Queremos colaborar contigo!
  • Plan Salvagarda e Posta en Valor
  • Mostras do PCI
  • Novas sobre o PCI
  • Galerías de fotos
  • Galerías de Música
  • Galería de Videos
  • Publicacións
  • Calendario
  • Ligazóns
  • Buscar
  • RSS
RSGallery2 alpha release.
<p><b><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">MANUEL RUIZ P&Eacute;REZ, POTEIRO DE ARBO</span></b></p> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Texto de Pablo Carpintero.</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">En outubro de 2007 tivemos a oportunidade de manter unha conversa cun dos &uacute;ltimos poteiros de Arbo, Manuel Ruiz P&eacute;rez, natural de God&oacute;n (parroquia de Arbo, concello de Arbo) un home que conta agora 79 anos e leva 60 destilando &ldquo;<i>bajullos</i>&rdquo; (bagazos) na s&uacute;a pota para obter ese licor que tanta sona ten na nosa terra: o <i>augardente</i>, ao que tam&eacute;n lle chaman <i>ca&ntilde;a</i>. Manuel &eacute; poteiro desde os dezaoito anos. Aprendeu o oficio dunha t&iacute;a s&uacute;a que era poteira, cando ela se fixo anci&aacute;, quedou el no seu lugar. Diso falaremos despois, vexamos agora a historia desde o principio. </span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><b><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">O proceso de destilaci&oacute;n</span></b></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">A destilaci&oacute;n do augardente bas&eacute;ase nun proceso moi sinxelo. Os restos de uvas que fican logo de extraer o vi&ntilde;o, o bagazo ou <i>bajullo</i> como lle chaman nesta zona, d&eacute;ixanse fermentar; isto significa que as bacterias e levaduras medran nel, comen o azucre que conte&ntilde;en e producen como substancia de desfeito maiormente alcol et&iacute;lico, pero tam&eacute;n outras moitas substancias que ser&aacute;n as que aromaticen o augardente. Cando o bagazo se quenta, o alcol evap&oacute;rase xunto con outras sustancias vol&aacute;tiles e con parte da auga que cont&eacute;n, ese vapor et&iacute;lico pode ser arrefecido e condensado, volv&eacute;ndose ent&oacute;n un l&iacute;quido de base acuosa con aproximadamente un 50-60% de alcol et&iacute;lico. Este &eacute; o proceso que os poteiros realizan no seu alambique: &ldquo;a pota&rdquo;.</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Para preparar o <i>bajullo</i> c&oacute;ntanos Manuel que primeiro hai que machucar a uva para sacar o vi&ntilde;o, ent&oacute;n, se o bagazo se deixa ferver (fermentar) co vi&ntilde;o, xa s&oacute; hai que retiralo e xa vale para destilar. Se os restos de uva se separan do mosto antes de fermentar, o bagazo d&eacute;ixase metido nun saco ou nun barril para que fermente durante oito d&iacute;as.</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%">&nbsp;</div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><b><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">A pota, a ferramenta do poteiro.</span></b></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">A &ldquo;pota&rdquo; consiste nun recipiente de cobre dun metro de di&aacute;metro aproximadamente onde se deposita o bagazo. A pota t&aacute;pase cun &ldquo;capacete&rdquo; do que parte un longo tubo de cobre duns 4 cm de grosor que un pouco m&aacute;is adiante da varias voltas sobre si mesmo, formando as&iacute; unha &ldquo;serpentina&rdquo;. Para que o vapor se condense, esta serpentina vai introducida nun bid&oacute;n de auga fr&iacute;a, &ldquo;a bicha&rdquo;, de xeito que polo extremo do tubo sair&aacute; o vapor condensado en forma de augardente. </span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Outras ferramentas do poteiro son unha pa para sacar e meter o <i>bajullo</i> na pota, un carretillo e cestos para transportalo, e as xerras nas que caer&aacute; o augardente destilado (agora usan caldeiros de pl&aacute;stico que a Manuel lle gustan moito menos que as vellas xerras que di eran moito m&aacute;is bonitas). Outras ferramentas eran un candil que usaban para alumearse de noite cando non hab&iacute;a luz (a luz el&eacute;ctrica chegou no ano 55, cando xa Manuel levaba moitos anos destilando). Tam&eacute;n fan uso agora dun alcol&iacute;metro para medir a graduaci&oacute;n do augardente, pero isto &eacute; cousa nova.&nbsp;</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><b><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Como se fai o augardente</span></b></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">A pota leva no seu interior unha reixa que impide que o bagazo permaneza en contacto coa s&uacute;a parte inferior, pois a&iacute; &eacute; onde se fai o lume e se o bagazo estivese en contacto con esta parte tan quente pegar&iacute;ase &aacute; pota. Tam&eacute;n, en troques desta reixa, p&oacute;dese meter dentro &ldquo;pallas de millo&rdquo;, &eacute; dicir, uns cantos talos de millo. </span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Unha vez disposta a reixa ou as pallas de millo no seu lugar, c&aacute;rgase a pota co <i>bajullo</i>. A pota que usa Manuel ten unha capacidade de 200 litros en total, e p&oacute;dese encher de <i>bajullo</i> case ata arriba. Unha vez cargada, eng&aacute;denselle 30 litros de auga, malia que tam&eacute;n poden ser de vi&ntilde;o se se quer. </span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Agora hai que tapar a pota co capacete e tapar ben a xunta con barro ben amasadi&ntilde;o, sen&oacute;n o vapor, o &ldquo;fume&rdquo;, escapa pola xunta. Unha vez chea a bicha con auga est&aacute; a pota lista para comezar a destilar ou &ldquo;estilar&rdquo; como Manuel di, de xeito que xa se pode acender o lume debaixo da pota. Normalmente tanto o bagazo como a le&ntilde;a para destilalo acheg&aacute;bao o veci&ntilde;os para quen se fac&iacute;a a augardente. A le&ntilde;a preferida de Manuel &eacute; a de eucalipto, porque seica &eacute; firme e bota pouco fume. Antes os veci&ntilde;os tra&iacute;anlle pi&ntilde;eiro para destilar pero fac&iacute;a moito fume e &ldquo;<i>cando sa&iacute;a do pote &iacute;a chamuscado</i>&rdquo;. O carballo, malia ser adecuado, non lle gusta porque apura pouco e non se da acabado de destilar, &ldquo;<i>&eacute; unha le&ntilde;a que non esperta</i>&rdquo;. Tampouco usaron a uz porque daba demasiado calor. Co paso do tempo Manuel decidiu deixar de coller a le&ntilde;a que lle tra&iacute;an os veci&ntilde;os pois se lle tra&iacute;an carballo non acababan m&aacute;is, as&iacute; que mercou unha motoserra e &iacute;a el mesmo ao monte a buscar a que lle convi&ntilde;a.&nbsp;</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">O segredo de destilar est&aacute; no control do lume, a cantidade de calor debe ser a xusta para que a destilaci&oacute;n vaia &aacute; velocidade adecuada. A le&ntilde;a non debe facer fume, hai que levalo a modi&ntilde;o, non apurar.</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Unha vez a pota comeza a ferver, o fume acada a serpentina da bicha, cond&eacute;nsase e o augardente comeza a caer, agora o poteiro debe po&ntilde;er o seu saber a funcionar para obter un bo licor.</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><b><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">O augardente.</span></b></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Conta Manuel que as potas de antes daban ao principio unha xerra de augardente mala, que non serv&iacute;a, cham&aacute;banlle<b> &ldquo;</b>estroza&rdquo;. &ldquo;<i>Nos potes de serpentina, tan pronto cae, xa &eacute; augardente que vale</i>&rdquo;.</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Pregunt&aacute;moslle a Manuel como se sabe se o augardente que vai sa&iacute;ndo &eacute; boa, a resposta foi moi curiosa: &ldquo;Nunca probo o augardente, <i>non me fai falla probalo, s&oacute; co caer xa sei se &eacute; boa un mala; polo ru&iacute;do e m&aacute;is polo debuxo que fai</i>&rdquo;. </span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">O augardente ao caer na xerra ou no caldeiro vai facendo burbulli&ntilde;as, moitas burbulli&ntilde;as que van xunt&aacute;ndose en rosarios, se a augardente &eacute; boa e est&aacute; sendo ben destilada, toda a superficie acaba cuberta destes rosarios de burbullas, Manuel ch&aacute;malles &ldquo;rosas&rdquo;. Dependendo da cantidade de rosas que haxa na superficie, o son da augardente que gotea troca, e Manuel percibe estes diferentes sons e as&oacute;ciaos coa calidade da augardente, o que lle permite saber se a destilaci&oacute;n leva o cami&ntilde;o adecuado.</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-indent: 35.4pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">&ldquo;<i>Aghora vouche contar unha cousa bonita. A min mand&aacute;banme deitar un pouco, porque eu d&iacute;a e noite non aguantaba; hab&iacute;a unha corte dunha cabra e eu deit&aacute;bame dentro. Dende a corte eu sent&iacute;a o caer da augardente, e dic&iacute;alle &oacute;s que estaban fora: Oes, o xeo est&aacute; todo cuberto de rosas, &iquest;verdade?. E eles contest&aacute;banme: &Eacute; verdade, como o sabes? Pois eu sab&iacute;ao s&oacute; polo ru&iacute;do que fac&iacute;a o augardente ao caer</i>&rdquo;.</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Cando a augardente deixa de facer esas rosas &eacute; que &ldquo;<i>vai indo a menos</i>&rdquo;, &ldquo;<i>vai afloxando</i>&rdquo;, &eacute; dicir, perde graduaci&oacute;n e polo tanto estase acabando a destilaci&oacute;n. &Eacute; o momento de parar, retirar o <i>bajullo</i> e substitu&iacute;lo por outro para seguir destilando. Se isto non se fai a tempo, comeza a destilar s&oacute; auga, pero isto non se pode facer porque &ldquo;<i>ac&aacute;base o mollo e p&eacute;gase &oacute; pote. Unha vez que non hai alcol o pote colle esturro, que se pega dentro e non se da limpado</i>&rdquo;. Antes de cargar de novo a pota hai que limpala ben limpi&ntilde;a cun pano e con auga. As&iacute; concl&uacute;e &ldquo;<i>unha postura</i>&rdquo;, &ldquo;<i>unha potada</i>&rdquo;. Nun d&iacute;a, en vinte catro horas seguidas, fac&iacute;anse sete potadas.</span> <span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Manuel confesa que lle gusta o augardente: &ldquo;<i>A min sempre me gustou tomar unha bocada, pero agora &oacute;s meus anos, deixei de tomala. Pero claro que me gustaba, a ma&ntilde;&aacute; ou &oacute; acabar de comer</i>&rdquo;. G&uacute;stalle o augardente forte, que te&ntilde;a un sabor natural. Manuel sabe destilar varios tipos de augardente. A de herbas &eacute; unha delas, para preparala botaban dentro do pote, mesturadas co <i>bajullo</i>, un sobre de herbas que mercaban nas farmacias. Tam&eacute;n lle poden botar caf&eacute; dentro do pote para aromatizar o augardente. </span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Tam&eacute;n se poden facer diversos tipos de augardente mestur&aacute;ndoa, despois de destilada, con figos, cereixas, noces, caf&eacute; (licor caf&eacute;). A queimada merece unha menci&oacute;n especial. Manuel sabe como facer unha boa queimada dentro dun gran &ldquo;coco&rdquo; un deses grandes cabazos que medran por estas terras de Arbo. S&aacute;caselle unha tapa e bal&eacute;irase por dentro deixando unhas grosas paredes desa carne doce que te&ntilde;en os &ldquo;cocos&rdquo;, Al&iacute; b&oacute;tase abundante azucre, uns graos de caf&eacute;, maz&aacute; e codias lim&oacute;n, despois &aacute;rdese ata que ten o sabor desexado. O doce do cabazo pasa &aacute; queimada polo que esta ten un sabor especial que non se obt&eacute;n nus potas de barro que normalmente se utilizan par afacer as queimadas.&nbsp;&nbsp;</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">O augardente tam&eacute;n se pode obter destilando vi&ntilde;o, para iso &eacute;nchese a pota ata a metade co vi&ntilde;o e dest&iacute;lase igual que se se tratase de <i>bajullo</i>.Segundo os graos que te&ntilde;a o vi&ntilde;o da m&aacute;is ou menos augardente, pero esta, dependendo de como se destile, pode acabar sabendo a vi&ntilde;o. Manuel comenta que destilando vi&ntilde;o non se pode aproveitar moito, non se pode ir moito ao final e ten que ir moi a modi&ntilde;o, sen&oacute;n a augardente saber&aacute; a vi&ntilde;o. Polo demais, a augardente de vi&ntilde;o pode ser da mesma calidade que a de <i>bajullo</i> se se destila ben. Unha potada de vi&ntilde;o pode dar pode dar un garraf&oacute;n (uns 16 litros) ou garraf&oacute;n e medio.</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><b><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">O oficio de poteiro</span></b></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Como xa comentamos Manuel empezou a destilar aos dezaoito anos, da man dunha t&iacute;a s&uacute;a. O primeiro para poder ir destilar polas aldeas era ter un pote. Alug&aacute;bano en Ourense, pagaban unhas cinco mil pesetas (no 1972) por un mes de aluguer. Despois en tren lev&aacute;bano ao concello onde o precintaban, po&ntilde;&iacute;anlle unha argola no capacete.</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Para poder comezar a tempada precisaban sacar un permiso, para iso ti&ntilde;an que recoller o capacete da pota no concello e cargando con el ao lombo, lev&aacute;bano ata a estaci&oacute;n do tren e arrincaban con el para Pontevedra. Al&iacute;, en Facenda, desprecint&aacute;banllo e pagaban un imposto de 300 pesetas por todo o mes (falamos dos anos 1960). Isto fac&iacute;ano a primeiros de Outubro. &ldquo;<i>Iamos pedir o permiso, e dende o d&iacute;a que o ped&iacute;amos, contaba un mes para facer as potadas, e se non chegaba o tempo ped&iacute;amos unha pr&oacute;rroga que era algo m&aacute;is barati&ntilde;a</i>&rdquo;.</span></div> <div style="margin: 0cm 0cm 10pt; line-height: 150%"><span style="font-size: 12pt; line-height: 150%">Manuel e a s&uacute;a t&iacute;a mov&iacute;anse polas aldea se instalaba a pota no pendello dun veci&ntilde;o que quer&iacute;a facer o augardente. Pasaba nun mes seguido traballando d&iacute;a e noite. Nos anos 1940 ga&ntilde;aban doce pesetas por cada postura, as&iacute;, nun d&iacute;a (en vinte catro horas seguidas), fac&iacute;anse sete potadas, de xeito que ga&ntilde;aban algo m&aacute;is de setenta pesetas ao d&iacute;a, 1800 pesetas en todo o mes de traballo. Arredor do 1972 xa cobraban unhas 150 pesetas por potada. Agora Manuel xa non anda de porta en porta, est&aacute; xubilado, a xente de confianza tr&aacute;elle o <i>bajullo</i> &aacute; s&uacute;a casa a destilalo, se tivese que cobrarlles pagar&iacute;an uns 20-25 euros por potada.</span></div>

Poteiro de Arbo 		Fotografia Pablo Carpintero

Poteiros de Arbo 		Fotografia Pablo Carpintero

Poteiro de Arbo
Fotografia Pablo Carpintero

Poteiro de Arbo
© 2025 Portal do Patrimonio Cultural Inmaterial de Galicia
Joomla! is Free Software released under the GNU/GPL License.